Banyuwangi, Lebaran Pitung Dina Pitung Bengi (Bagiyan 2, pungkas)

Antariksawan Jusuf (dipublikasikan pada Sabtu, 20 April 2024 11:30 WIB)
- Esai

Uwong desa sugih, kapan menyang kutha nunggang jaran lan nggawa cikar. Ana uga hang duwe dhongkar lan bendhi.
    Dalan hang aspalan, mung sak keluthek yengahe kutha. Aran dalane miturut desa hang diliwati.
   Dalan ngarepe masjid, diarani dalan masjid, taping dudu dalane masjid. Ana tugu Penthol parek pendhapa sampek nyang perapatan Lateng.
    Ngaloraken diarani dalan Layeng, ngetan diarani dalan nyang Bendo. Masjid ngidul diarani jalan raya sampek kuburan Landa (saiki kantor kecamatan-red).
   Perliman ngetan diarani dalan Setasiyun lan Dalan Tukang Kayu. Hang nang Tegal Loji, diarani dalan Karang Baru. Sak putere Tegal Loji, sing duwe aran. Ngaloraken diarani dalan Biskalan, ana kuburan Inggris, taping uwong-uwong awam ngarani kuburan Landa.
   Taping uwong hang pinter, bisa mbedakaken antarane Landa Inggris, Landa Jetman, Landa Perancis, Landa kominis utawa Landa Rusia. Landane dhewek ya disebut Landa.
   Aju teķa biskop sampek Biskalan, diarani dalan Pasar, naming tau diarani dalan Kelituran. Teka biskuoan ngulon diarani dalan Singomayan sampek Rumah Sakit. Dalan Penataban sibg duwe aran. Aran desa lan dukuh, magih aseli kaya kahanane. Hang aran Penganjuran ana loro, Penganjuran Elor lan Penganjuran Kidul, hang aseline aran desa Dandang Wiring (dudu Miring).
   Penganjuran Elor, antarane Kelembon lan Singotrunan, punggir kulone pendhapa diarani Pagersaren. Sak unyenge Masjid diarani Kauman lan Kesepuhan. Kisule dalan pinggire Kali Elo, diarani Luh Kanten, kulone banyu diarani Gemblungan, lan Kemasan Lebak.
   Ana dukuh arane Kempon, asal aran teka Ke Empu an. Jaman semono panggonane uwong besali/besalen hang nggawe keris utawa pande. Aju saiki diarani Panderejo. Hang akeh duwe dukuh, desa Dandang Wiring.
   Taping kahanan hang salah ucap iku, ana dukuh hang aran Kampung Kukusan, Sublukan, Awi-awu. Asal mulane, Dandang Wiring iku kuna mekuna aran Welaran. Desa kuna mekuna sak marine Perang Bayu, sedurunge Banyuwangi ditetepaken Pemerintah Landa dadi kutha.
  Nalika iku emeh kabeh perapatan, perliman, pertelon hang rame mesthi ana gerdhu kenthongan (penthongan). Kenthongane apik-apik, diukir sapi-sapian. Ana hang diukir uwong-uwongan, ana macan-macanan.
   Ana hang digantung, ana hang turu. Aju unine aja takon. Kenthongan perapatan Lateng, rungu sampek Inggrisan. Penthongan Singonegaran rungu sampek Penataban. Penthongan Perliman rungu sampek Sobo. Penthongan Tukang Kayu rungu sampek  nyang Boom. Penthongan kantor pulisi katon cilik merga sak dedege uwong, munine sing patiya anter lan mesthi kari.
    Penthongan-penthongan iku ditabuh kapan wis jam sanga bengi merga dalan-dalan uwis sepi, tokok-tokok wis padha tutup.
   Merga durung ana becak, uwong nyang pasar nalika subuh, dodolane digawa ambi pikulan kiyet, merga suwarane kiyet-kiyet sak dalan-dalan.
    Anane dhongkar, ngenteni meletheke serngenge. Akehe sing keneng diitung. Hang mangkale ngarepe biskop, karine sing pati akeh., merga sing pati suwi mandhege, merga akeh hang nunggang, mung katon seliweran ning dalan-dalan. Ngalor, ngidul, ngulon lan ngetan, nguwot penumpang, embuh siji utawa sak dhongkar.
   Dhongkar-dhongkar iku duwe jurusan dhewek-dhewek, teka endi asale. Dhongkar Boyolangu lan Penataban jurusan ngulon. DhongkarCungking Mojoroto, ngulon ngidul. Dhongkar Giri, ngulon ngalir. Dhongkar Pakis Sobo, ngidul kabeh lan ana hang wani nyang Dadapan Kedayunan.
   Regane beda. Dhongkar kutha duwe jurusan sak karepe, gelem ngateraken nyang Sukowidi. Dhongkar kutha dipanjer ngarak gambare biskop keliling kutha. Dipanjer keliling kutha kanggo wara-wara anane tembung ning Tegal Loji, antarane Banyuwangi musuh Surabaya utawa kutha liyane. Wong main tembung hang teka kutha liya iku nginepe ning Hotel Srikandi pareke Mesjid Gedhi.
   Dongkar-dhongkar iku kayon akeh sampek atusan, nalika Puter Kayun dina Lebaran. Kabeh tublek nyang Boom, nguwot uwong lebaran hang teka desa lan uwong kutha dhewek. Puter kayun ning kutha aju nang Boom iku diarani dhongkar dawa.
   Marine Lebaran kupat buru diarani Puter Kayun temenan, merga kang milu mung dhongkar lan uwong-uwong desa Boyolangu, Penataban lan Giri.
   Ngiling-iling Mbah Ronggo utawa Buyut Ronggo hang ngiring Bupayi Raden Pringgo Kusumo ngimpeksi dalan dhodholan hang anyar teka Penarukan. Nunggang anane dhongkar, kumpul nang pendhapa ngiringi bendhi kang ditunggangi Bupati. Kahanan iku terus dadi acara adat, kanggone turunan lan penggawa Ronggo, menyang W as tudodol, Puter Kayun lan selametan ring panggonan iku.

Redaktur menerima berbagai tulisan, kirimkan tulisan anda dengan mendaftar sebagai kontributor di sini. Mari ikut membangun basa Using dan Belambangan.