Gendhing Using Rasa Jawa (Bagiyan 2, pungkas)

Antariksawan Jusuf (dipublikasikan pada Rabu, 22 Mei 2024 05:53 WIB)
- Opini

Gendhing Using Rasa Jawa (Bagiyan 2, pungkas)

LANCING SOMBONG

Eee aja sombong aja dumeh dadi lare lancing
Aja diregani lemudhing perawan dienggo memengan
Masiya rupane ngganteng kadhung sing kathik duwe
Merana merene awakrika sing direken perawan

Eh eh aja sombong aja dumeh dadi lare lancing
Aja diregani lemudhing perawan dienggo memengan
Masiya rupane ngganteng kadhung sing kathik duwe sopan
Merana merene awakrika sing kira direken perawan

Ref.
Masiya lancing rika kang, kang duwe sopan
Aja gampang maido lare perawan
Rika ngomong dhuh kakang aja sak enake
Tuwas sing ana ngemuk bingung atine

Eeh aja sombong aja dadi lare lancing
Aja diregane lemudhing perawan dienggo memengan

Gendhing "Lancing Sombong" ring ndhuwur, katon paran anane. Nyeritakaken lare lancing hang dianggep sombong, seneng nggawe memengan lan nyamah lare wadon perawan. Isine mung njaluk iyane duwe sopan nang lare wadon, merga kadhung sing, ya akibate nana hang ngerees utawa ngereken. Kadhung wis gedigu, jare penganggit mau, lare lancing mesthi bingung atine.

Masalah sopan santun jaman semono bener-bener dadi tuntutan urip, iki perubahan teka jaman tertekan dadi jaman terbuka. Tahun 1970-an, pemerintah magih mempeng-mempenge mbangun negara lan dhaerah. Mesthi bain ana pengaruhe nang urip sedina-dina masarakat, kelebu ya cara urip lan tingkah laku. Kemajuan jaman, kadhang uga nggawa perubahan nang urip lan laku ning masarakat. Akeh lare enom kurang ngajeni wong tuwek, malah nyepelekaken seserawungan ambi sak padha-padha.

KEJUTAN

Eh eh aja latah sithik-stihik ngomong kejutan
Mandeng nang isun mripat rika jelalatan

Isun rada kaget nyawang kari menyala
Lakonan rika goyang bokonge dadi kejutan

Ref.

Rika penter ngucap, penter gawe omong
Apa karep rika supaya isun seneng

Isun using ngelem dhik mula ya nyatane
Rika tambah gedhe tambah ayu rupane

Gendhing kapindho ring side-B judul "Kejutan", magih kaya gendhing sak durunge isine paran anane. Nana bungkus karep, ambi milih ujar (diksi) hang apik kanggo ningguli karep sakbenere. Malah gendhing iki abete miloni "Slang" hang mencungul jaman semono. Ujar "Kejutan" iku slang (unen-unen hang usum ring masarakat kala semono) teka Bahasa Indonesia. Merga wis ana telepisi, kadhung sing salah iku ujar dijuwut teka Iklan telepisi. Sithik-tithik ngomong "kejutan", masiya tepak tah sing. Pokok ana hang aneh lan ngagetaken diarani "Kejutan".

Masalah "slang" iki, Banyuwangi iku sugih lan mbanyu-mili (dinamis). Kaya tah "Awu-awu", "Nguyuh Mus", "Ngacaa Puwa Sulung". "Galur Loreng", "Siridin" lan liya-liyane. Malah sebarane sing terima sak ubenge Banyuwangi, naming bisa nang Jember, Lumajang sampek Probolinggo. Slang mau disebaraken liwat awak kendharaan umum, kaya angkutan bis lan tukang ngamen.

Mbalik nang gendhing "Kejutan", akeh ujar-ujar teka Bahasa Indonesia kaya "menyala". 'rika kari menyala", maksude kari barak, meromong penganggone. Jare wong saiki "ngejreng". Iki hang sun maksud paran anane, sing kathik diolah lan dipikir hang mateng sulung sedurunge dironce dadi ukarane gendhing. Carane ngucap para penyanyi ring album iki, mula dudu wong Using. Rungokaken katon tipis, malah karepe basa Using bisa dadi basa Jawa merga ucape hang sing tepak mau.

Gendhing "Kejutan" iki milih nganggo Basanan rong baris lan sahut-sahutan (duet) penyanyi lanang wadon. Kadhung isi magih tetep mandheg tengah dalan, paran hang dikarepapen sing jelas. Mung miloni jaman merga ana slang "Kejutan" mau.

JAWIL-JAWIL

Aja jawil-jawil kang
Aja cethut-cethut
Kadhung wis kenalan rika ya hang sopan
Jajalen delengen ring kiwa lan tengen
Kadhung ana hang ndeleng masa ya sing sungkan

Ref.
Aja rika anggep isun wong murahan
Aja semberana lan sing duwe duga

Aja rika rika anggep kang isun wong murahan
Aja semberana lan sing duwe duga

Gendhing katelu judhule "Jawil-Jawil", gendhing iki sedurunge kaya wis tau digawa ambi Sumiati ring Album Kendang Kempul "ARBAS" (Arek Banyuwangi Selatan) Genteng pimpinan Bung Sutrisno. Isine gendhing iki uga magih masalah "eksistensi" kesopanan wong lanang nyang wong wadon. "Sopan Santun" jaman semono magih dijunjung temenanan lan magih dadi tuntutan umum. Wong sing gelem disepelekaken, kelebu lare wadon masiya dhemen taping carane kudu sopan.

Gendhing tahun akhir 1979-an iki, kaya ngengetaken nang Lagu "Cubit-Cubitan" Koes Plus. Isine mung nyeritaken lare lanang wadon, kanggo cara cethut-cethutan kadhung arep kenalan. Naming ring gendhing "Jawil-jawil" iki, penganggit nyeritakaken sing terimane lare wadon kadhung digedigokaken.

Regane awak (harga diri) magih dadi tema gendhingan jaman semono, sing gampang kepilu ambi obahe jaman. Damakena ambi gendhing "Isun Lamaren" hang digawakaken Mbok Sumiyati. Intine lare wadon mau sing gelem kadhung terima dijak melaku-melaku, sedurunge ana tetalenan aran bakalan liwat lamaran. Iki hang dijunjung temenan penganggit gendhing jaman semono.

SIR

Sir masiya sir aja kari dipikir
Katon koncar-kancir gelem tah kang ditaksir

Neng duwe seneng aja mung rika sidhem
Deleng tah kalir pikire makene ayem

Ref.
Rika aja isin terus terang bain
Raina bengi mbatin tuwas dadi gering
Rika aja isin terus bain
Raina bengi mbatin tuwas dadi gering

Gendhing kepapat judule SIR, magih nyeritakan 'kasmaran', yaiku hubungan antane lare enom lanang wadon. Gendhing iki magih mecungul paran anane, kaya gendhing sedurunge. Milih basanan rong barisan, malah cendhek temenan sak lagu. Bagian ref dibaleni maning, sasate mung rong baris, merga rong baris ngisor mbaleni rong baris ndhuwure.

Karepe gendhing SIR iki mau, kadhung kasmaran dipikir temenan,. Aja seru-seru tiwas engko gering awake, uga ngukur sapa sira-sapa isun. Pantes tah ngesir nang lare hang disenengi mau, kadhung nana nanggep yara tiwas isin. Ale wis dibatin raina bengi. Cara nembang magih ketara seru kadhung dudu wong Using.

ARUM MANIS

Arum manis gulane roti eman
Kolang-kaling digawe manisan
Kudu nangis rasane ati eman
Kadhung enget magih bakalan

Gedhang mateng ya rika suwun eman
Gedhang ijo dipangan munthung
Kebangetan ya awakisun eman
Nana jodho bakalan wurung

Ref.
Isun dhemen rika wis dhemen eman
Kari-kari nemu alangan
Kudu sabar rasane ati eman
Duwe karep sing kelaksanan

Gedhang mateng ya rika suwun eman
Gedhang ijo dipangan munthung
Kebangetan ya awakisun eman
Nana jodho bakalan wurung

Gendhing pungkasan hang dadi judhul album iki, yaiku ARUM MANIS. Gendhing arupa Basanan petang baris iki, sedurunge wis tau digawa almahum Alif S. ring album Arbas bareng mbok Sumiyati. Ring bait kapindho baris keloro, penyanyi keliru ngucap, arep ngomong "munthung" keliru 'mumuk'. Taping ring ucap sakteruse wis kasebut rada bener, masiya durung tepak seru.

Mula kudu titen lan cerewet, kadhung rika arep njaga lan nguri-uri basa Using, kelebu ring gendhingan iki. Kadhung nana hang niteni, rumangsane barang hang kurang tepak dianggep paling bener, kadhung iku wis nyebar nang masarakat angel dibelokaken maning. Munggane tah pihak-pihak 'terkait' lan hang duwe kuwasa ring Banyuwangi gelem nguweni tambahan ilmu bahasa Using nang para penganggit gendhing. Aja sampek barang hang wis kadhung lan anjrah, aju dirucesaken maning. Kadhung iku hang kedaden, engko malah dianggep golet-golet kesalahane.

Kadhung gelem jujur, akeh gendhing-gendhinge lare Banyuwangi kidulan hang wis anjrah sak Nusantara saiki, akeh salahe kadhung milih ujar. Sing terima ujar Jawa hang ditelobakani, taping uga ujar basa Indonesia. Ale kadhung gelem belisak-belisak, gelem juger-juger nang masarakat Using ring kampung-kampung, magih akeh ujar hang pas lan bisa nguweni rohe gendhing mau dadi lan apike.

Hasan Sentot

Redaktur menerima berbagai tulisan, kirimkan tulisan anda dengan mendaftar sebagai kontributor di sini. Mari ikut membangun basa Using dan Belambangan.