Seri Basa Using Lawas: R. Binata (03-2-3-4)

Antariksawan Jusuf (dipublikasikan pada Rabu, 13 September 2023 06:42 WIB)
- Kolom Bahasa Using



Cathetane R. Binata (03-2-3-4)


Ater-ater:

Sakliyane R. Soedira, ana R. Binata hang nyathet ucap-ucap basa Using pirangane jilid taun 1929-1932. Aju, makene bisa diwaca wong akeh, belambangan.com ngetokaken isine sithik-sithik.

Ejaan lan keterangan wis ngeliwati proses suntingan. Umpamane: oe dadi u, tj dadi c, dj dadi j, j dadi y, awalan h dadi ilang. Keterangane teka basa Jawa dadi basa Indonesia. Tandha titik ring ngingsore ukara d/t dadi dh/th. Keterangan kr (krama) dadi besiki. Ejaan liyane, kayata klapa, mlaku (hang nganggo ejaan saiki mesthine ditulis dadi kelapa, melaku) miloni naskah aseline. Conto ukarane dijuwut teka naskah aseline, mulane magih kecampur basa Jawa sithik. Kayata, ana yen (mesthine kadhung), nuli (aju), mbeneri (ketepakan), klapa (kelapa) lan liya-liyane. Urutan ucape plek ketiplek njuwut teka manuskrip.

langkag, mogol, garuh (dadi siji)

langkag: Kondisi setengah masak untuk pisang dan mangga.

mogol: Apapun yang direbus setengah matang membuat sakit perut, singkong ataupun ubi.

garuh: Singkong yang walaupun sudah dimasak cukup lama tetap tidak bisa empuk (karena sudah hilang patinya) sebabnya karena daun atau pohonnya dimakan binatang

Sabrang iki garuh, ambekane wis mateng, magih atos bain.

            ambekane: meskipun.

            bain: saja.

cingklok, cingklokan: (Ketiak-red)

Cingklokanira akeh wulune.

            wulu: rambut.

            ira dari sira, sarira, pakenira – kowe, kon, mu (kata kasar yang digunakan untuk orang yang kedudukannya lebih bawah.)

            Isun: Aku, kadhang diucapkan hun; sing menjadi hing= tidak.

Cingklokanisun dielik-elik hing kerasa keri, kadhung sira klendi?

           dielik-elik: dikelikitik.

           kadhung: apabila.

           klendi: bagaimana.

aem: Makan, menawari anak kecil yang belum fasih berbicara.

Njaluk maem tik, thul utawa cul?

tik: merupakan panggilan sayang kepada anak-anak.

ené: Bentuk singkat dari mréné.

ené anunisun: Bawa ke sini punyaku.

uni: 1. Suara.

Unine manuk.

            2. Tadi.

Uni bengi hun ndeleng gandrung, mulihe jak akehan.

            jak akèhan: Bersama orang banyak.

una: Tidak diketahui asal-usulnya.

Pangeran Tawangalun ratu Macan Putih iku putra saking tanpa una utawa tanpa uni, kang nurunaken darah leluhur Banyuwangi saprene magih nganggo titel Raden utawa Mas.

nggagasi, gagas: 1. Memikirkan sesuatu yang akan dilakukan atau sudah terjadi.

            2. Mengambil sisa-sisa padi yang terjatuh di sawah atau sisa padi yang sudah dirontokkan.

Isun kambi emak mau nggagasi olih telung bentel, dadi gagase wis rijig kabeh, sing ana kang kari siji-sijia.

            emak: Ibu.      

rijig: bersih.

gampung; gambrès (besiki): Memanen.

Hitungan padi:

            jalang= wulèn.

            bentèl= gèdhèng.

            ringgi/saringgi= 5 bentèl.

            welèn/sawelèn= 6 ringgi.

ancing/sancing:  12 ringgi= 2 welen.

agem=sagem: 24 atau 25 ringgi= 2 ancing= 4 welèn.

srunthul/nyerunthul: 1. Orang yang berjalan tanpa menoleh kiri kanan.

            2. Datangnya tiba-tiba; datang tanpa kabar terlebih dahulu.

Lare iku lakune nyerunthul bain, diceluk-celuk sing gelem ngerungokaken.

anda, ngonda: birahi, selalu mencari perempuan. Kata yang konotasinya kasar untuk hewan atau orang.

ondha: Alat untuk memanjat.

andhé-andhé: mirip, wajahnya hampir sama.

‘nda, endoh: Menaruh.

endho-endho: Hantu.

Lagu anak saat bermain waktu terang bulan seperti permainan Ula-ula Rase, ujungnya berbunyi:

Endho-endho, paran sira jaluk?

Jerangkonge mangsuli (semaur-red): “Kacang uri-uri. Ameta kang mburi.”

 Begitu caranya bertanya.

            amèta: ambillah.

benjit= genjik (anak celeng). Celeng= basa lugu, dalon (besiki).

indra: menandai seputaran dengan alat bernama jangka.

Kayune durung sun indra sebab jangkane sun golet-goleti durung ketemu, lali ngandoh.

            sun golèt-golèti: Ku cari-cari.

            lali ngandoh: lupa menaruh.

            endak: Dulu. Biasanya digabung dengan kata ‘aja’. Aja endak: jangan dulu.

 

Redaktur menerima berbagai tulisan, kirimkan tulisan anda dengan mendaftar sebagai kontributor di sini. Mari ikut membangun basa Using dan Belambangan.


Editor: Hani Z. Noor